Sacred Bridges.
Ensemble Sarband,
Het Basilius College,
Stephen Connolly
en Scherzando.
Ensemble Sarband,
Het Basilius College,
Stephen Connolly
en Scherzando.
Sacred BridgesAchtergronden. |
Meer over sacred BridgesNieuwsladderSacred Bridges Achtergronden |
Meer op het internetSarbandStephen Connolly Basilius College Scherzando |
|
Het programmaboekje Sacred Bridges : download .pdf |
||
Ensemble Sarbandwebsite Sarband Sarband betekent Verbinding. Het woord ‘sarband’ stamt uit de Perzische muziektheorie en staat voor de ‘geïmproviseerde brug’ tussen twee onderdelen van een suite. Initiatiefnemer Dr. Vladimir Ivanoff, wetenschappelijk onderzoeker en artistiek leider, onderzoekt en belicht de van oudsher muzikale verbindingen tussen Oost en West, tussen Jodendom, Christendom, Islam en andere culturen, en tussen heden en verleden. Hij is vooral geïnteresseerd in het scheppen van een diepgaander publiek bewustzijn voor culturele verscheidenheid en voor de patronen die ons waarnemen bepalen van de Ander en het Onbekende. Sarband is in 1986 ontstaan naar aanleiding van een seminar over de vraag op welke manier muziekstukken vroeger werden uitgevoerd. Bij de ontwikkeling van nieuwe muziekproducties van Sarband brengen de musici de tradities van hun geboorteland, hun persoonlijke geschiedenis en eigen creativiteit in. Zo is het ensemble een interculturele trainingsplek voor communicatie en tolerantie. Tot Sarband behoren 28 kunstenaars, uit o.a. Bulgarije, Turkije, Libanon, Irak, Zweden, Engeland, Amerika, Italië en Duitsland, die in verschillende samenstellingen concerten geven. Sacred Bridges is één van de producties. Het ensemble is gespecialiseerd in het combineren van unieke improvisaties met het ‘spelen van de partituur’. Het repertoire strekt zich uit van vroege Chinese muziek tot Saami Joik (Lapland), van vroeg-oosterse liturgische zang tot de muziek van Satie. Hiermee werd een internationale reputatie verworven. Sarband wil het publiek verrassen met muziek die in eerste instantie als ‘vreemd’ wordt ervaren, maar ook herkenning en waardering oproept. Deze muziek appelleert aan waarden als respect, gelijkwaardigheid, verzoening en tolerantie. Wij bevelen de prachtige website van Sarband van harte aan: www.sarband.de De musici Vladimir Ivanoff emigreerde als jong kind met zijn moeder van Bulgarije naar Duitsland. Hij studeerde daar musicologie, kunstgeschiedenis en theaterwetenschappen. Daarnaast studeerde hij luit en historische uitvoeringspraktijken. Hij deed een post-doctoraal onderzoek naar de muzikale uitwisselingen tussen Oost en West. Ivanoff geeft college aan diverse Europese en Amerikaanse conservatoria en universiteiten; hij heeft verschillende boeken gepubliceerd, schrijft regelmatig voor muziekvakbladen en encyclopedieën; houdt lezingen op internationale symposia en conferenties en geeft wereldwijd workshops voor de artistieke en loopbaanontwikkeling van jonge musici. Met Sarband treedt hij op in concerten, theaterprojecten, voor radio en tv en maakt cd-producties in Europa, Azië en de USA. Sinds 2011 is hij artistiek leider van het festival Tonfolgen in Bonn, Duitsland. Als componist en arrangeur werkt hij met talrijke kunstenaars met ver uiteenlopende achtergronden samen, waaronder The King’s Singers, Mystère des Voix Bulgare, Rias Chamber Choir, Berliner Philharmoniker, etc. In Sacred Bridges speelt hij de bendir, een trommel met twee meetrillende snaren. Behalve Ivanoff (Bulgarije) en Maraqa (Jordanië) zijn de musici van Sacred Bridges in Turkije geboren. Allen studeerden aan conservatoria (o.a. Arabische, Turkse en/of Europese klassieke muziek). Zij zijn al meer dan tien jaar verbonden aan het ensemble Sarband en treden overal ter wereld op, ook in andere ensembles, en in programma’s voor de Turkse radio en tv. Celaleddin Biçer bespeelt de ney, een karakteristieke Arabische rietfluit. Uğur Isik bespeelt de ajaklı keman, de Turkse cello. Salah Eddin Maraqa Hij speelt op de kanun, een citer. Mustafa Doğan Dikmen is vocalist ofwel voorzanger, gespecialiseerd in de Ottomaanse klassieke en religieuze muziek. Metin Erkuş volgt sinds 1989 het pad van derwisj. Hij participeert overal ter wereld in de optredens van het ritueel van de Mevlevi-derwisjdansers1). Moshé Lewkowitz is chazan/voorzanger bij de joods liberale gemeente in Utrecht en is vioolleraar en beiaardier. Hij zingt als gastzanger in Sacred Bridges. Zijn website is van harte aan te bevelen. website van Lewkowitz 
1) Een derwisj behoort tot de mystieke school van de islam, de soefi-moslim. |
||
De muziek van Sacred BridgesJan Raas Jan Raas.pdfHet is in de muziekgeschiedenis geen ongewoon verschijnsel dat genres, stijlen en vormen verbintenissen met elkaar aangaan. De klassieke componist Bartók trekt met zijn bandrecorder het Hongaarse platteland in om volksmuziek te registreren en zich erdoor te laten inspireren, in de middeleeuwen duiken antieke Griekse toonsystemen op, jazzpianist Dave Brubeck hanteert exotische Turkse ritmes, de Beatles kleuren hun muziek met de klanken van de Indiase sitar. Bach bewerkt Vivaldi, Strawinsky steekt Bachs koraal ‘Vom Himmel hoch’ in een twintigste-eeuws jasje, Messiaen overbrugt eeuwen en continenten door gebruik te maken van klassieke ritmes uit het verre oosten. Wat is er dan zo bijzonder aan het project Sacred Bridges? Niet zozeer dus dat er muzikale bruggen worden geslagen, maar vooral dat deze sacred zijn. Godsdiensten hebben nu eenmaal de neiging zich duidelijk van elkaar te onderscheiden, en een van de uitingsvormen van hun identiteit is een eigen, herkenbare liturgische muziek. Zelfs als er sprake is van gemeenschappelijke wortels, zoals het geval is bij de ‘godsdiensten van het boek’ jodendom, christendom en islam, zelfs dan verschillen hun liturgische muzikale talen hemelsbreed. Alleen al binnen het christendom onderscheiden zich het katholieke gregoriaans, de calvinistische psalmmelodieën en het lutherse koraal onmiskenbaar van elkaar. In Sacred Bridges staan de oudtestamentische psalmen centraal, met een accent op de muzikale vormgeving die deze tijdens de hervorming van Calvijn hebben gekregen. Calvijn was wars van muzikale opsmuk en vond dat de psalmen op eenvoudige eenstemmige melodieën zonder instrumentale begeleiding door het volk gezongen moesten kunnen worden. Daartoe gebruikte hij rijmende coupletten, Franse bewerkingen van de oorspronkelijke Hebreeuwse teksten. Ze werden in vele talen vertaald, en zo worden ze tot op de dag van vandaag ook nog in Nederlandse kerken gezongen. Sacred Bridges belicht drie manieren waarop de psalmen in verschillende culturen muzikaal zijn vormgegeven. Allereerst, dicht bij huis, komen de originele ‘Geneefse psalmen’ langs: de melodieën die door Calvijn geschikt werden bevonden om de 150 berijmde psalmen in de liturgie te zingen. De kunstvijandigheid van Calvijn kon niet beletten dat deze melodieën in meerstemmige composities werden verwerkt, zij het buiten de liturgie en bestemd voor de huiselijke kring. We horen de eenvoudige zettingen van de Fransman Claude Goudimel en de gecompliceerde meerstemmigheid van onze eigen Jan Pieterszoon Sweelinck. Verder wordt de schijnwerper gericht op de Italiaanse jood Salomone Rossi Hebreo die in 1622 een verzameling psalmcomposities het licht deed zien. Hij sloeg een brug tussen de oorspronkelijke Hebreeuwse teksten en de in die tijd moderne meerstemmigheid van de renaissance, bestemd voor het in 1612 gestichte getto van Mantua. Als derde bruggenbouwer voert Sacred Bridges Alî Ufkî ten tonele, een van oorsprong Poolse kerkmusicus, na gevangenneming door de Tataren als slaaf beland in Turkije. Hij werd een gerespecteerd persoon aan het hof van Sultan Mehmet IV van Constantinopel (1648-1678). Hoewel bekeerd tot de islam was hij de Geneefse psalmen uit zijn calvinistische jeugd niet vergeten: hij vertaalde een 25-tal ervan, met behoud van de oorspronkelijke melodieën, in het Turks en paste ze in in het toenmalige Ottomaanse toonsysteem. Zo brengt Sacred Bridges vanuit de oorspronkelijke oudtestamentische psalmteksten muzikale werelden bijeen die op het eerste gezicht mijlenver uiteen lijken te liggen. Het project wil, althans op muzikaal gebied, een brug slaan tussen jodendom, islam en christendom en hoopt zo de onderlinge verdraagzaamheid tussen deze drie ‘religies van het boek’ te bevorderen. |
||
Psalmen, de tekstuele achtergronden |
||
Sacred Bridges in muzikale en historische contextPsalmen in de joodse, christelijke en islamitische traditie Sonja Helmer-Rector / Nadamo Bos Het Boek der Psalmen is een van de drie poëtische boeken van het Oude Testament. Het omvat 150 psalmen die, na lange mondelinge overlevering, op schrift werden gezet1). Zij passen bij alle denkbare vreugdevolle en droevige situaties van het menselijke leven, en bij alle kerkelijke handelingen. Vandaar dat in het Jodendom en in alle confessies van het Christendom de psalmen een centrale rol hebben in de liturgie en in de persoonlijke geloofsuitoefening. Anders is dat in de gebedsdiensten van de Islam, waarin onder meer uit de Koran religieuze teksten (soera) gereciteerd en gezongen wordt. Het Boek der Psalmen wordt er als een van de vijf heilige boeken van de Openbaring Gods geëerd. Het concert Sacred Bridges (Heilige Bruggen) biedt de mogelijkheid de op muziek gezette psalmen te zien in hun gemeenschappelijke betekenis voor de drie religies: als bron van spiritualiteit, als verbinding tussen traditie en moderne tijd, en bovenal als brug om mensen bij elkaar te brengen en te inspireren. De westerse en oosterse muziek vloeien in elkaar over. De musici en zangers op het toneel staan samen symbool voor de tijdloze geest van Sacred Bridges. De componisten Salomone Rossi 
De joodse componist Salomone Rossi (ca. 1570-1630) werkte aan het hof van de kunstminnende Gonzaga, hertog van Mantua. Net als in andere gebieden in Italië, dwong rond 1612 ook Conzaga de joden in een getto te leven. Zijn waardering voor het veelzijdige werk van Rossi was echter zo groot, dat deze van het dragen van de jodenster werd uitgezonderd.De joden in de diaspora hielden sterk vast aan de oude liturgische tradities. Muzikale vernieuwing, waaronder de meerstemmige Renaissance-muziek, bleef lange tijd verboden. Deze muziek had echter in Mantua al zijn weerklank gevonden, voordat het getto werd ingesteld. Door nu de Hebreeuwse psalmteksten te verbinden met de moderne meerstemmige muziek, wist Rossi de brug te slaan tussen de joodse traditie en de behoefte aan vernieuwing. Claude Goudimel 
In 1562 werd de vertaling van het Boek der Psalmen in het Frans voltooid door o.a. Clément Marot. Zo ontstond het Geneefse Psalmboek. De poëtische teksten werden door o.a. Claude Goudimel (ca. 1520-1572) op basis van de acht tonen van het Gregoriaans op muziek gezet.Calvijn hechtte grote waarde aan de kwaliteit van de liederenbundel. Zijn eisen waren helder: de nieuwe melodieën moesten aanspreken, eenvoudig en eenstemmig zijn, niet afleiden van de inhoud en worden gezongen zonder begeleiding. Een toegang tot de bron voor iedereen; er stond geen priester of koor tussen de gelovigen en God. Goudimel componeerde roerend eenvoudige vierstemmige toonzettingen met een intrigerend gebruik van syncopisch ritmes. Deze psalmen werden gezongen in de huiselijke kring, want muziek en het bespelen van instrumenten maakten een belangrijk deel uit van het culturele leven van veel gereformeerde gelovigen. Muziek werd gezien als een geschenk van God. In de daaropvolgende decennia en eeuwen beleefde het Geneefse Psalmboek een ongeëvenaarde en vruchtbare verspreiding over de hele wereld. Algauw verschenen vertalingen; als eerste de Nederlandse vertaling – ook in dichtvorm – van Petrus Datheen (1566). Nog steeds worden in enkele strenggereformeerde kerken de psalmen van Datheen gezongen. Jan Pieterszoon Sweelinck 
Van verbazingwekkend hoog niveau zijn de zeer bijzondere en complexe psalmmotetten van Jan Pieterszoon Sweelinck (1562-1621). Hij was organist van de Oude kerk in Amsterdam, een stad waar een vrije, tolerante atmosfeer heerste. Bij welke kerk hij hoorde is tot nu toe niet echt vastgesteld; maar ‘in verbinding staan’ bracht hij zeker in praktijk. Hij bewerkte Latijnse motetten voor de katholieke eredienst, improviseerde lutherse kerkmuziek op het orgel en publiceerde vier bundels met motetten van alle 150 psalmen, waarin de melodieën van het Geneefse Psalmboek volgens alle regels der polyfone kunst geniaal werden bewerkt. Ali Ufkî 
Heel bijzonder zijn de 15 psalmen van Ali Ufkî, vertaald in het Osmaans en op muziek gezet in 1665 in Constantinopel. Ufkî (ca. 1610-1675) werd als Wojciech Bobowski in Polen geboren in een protestants milieu en was kerkmusicus. Hij werd als jongeman gevangengenomen door de Tataren, verkocht aan het hof van de Osmaanse sultan en daar opgeleid. Hij werkte als vertaler, schatkistbewaarder en musicus. Hij bekeerde zich tot de Islam; zijn nieuwe naam werd Ali Ufkî. Als kenner van twee werelden, de Islam en het Christendom, wijdde hij zich volledig aan het creëren van wederzijds begrip en het vergroten van respect voor beide culturen. Hij vertaalde de Bijbel in het Osmaans, schreef een uitleg over de Islam in het Latijn en componeerde zelfs Islamitische geestelijke liederen. Zijn aantekeningen zijn waardevolle getuigen van de Osmaanse hofmuziek van de 17e eeuw2). Ufkî nam de originele melodieën van de psalmen van het Geneefse Psalmboek over en zette ze over in het Turkse Makam-systeem3). Hierdoor kregen de melodieën hun specifieke oosterse kleur en sfeer. Doordat de noten na elkaar worden gespeeld, niet in akkoorden, sloot Ufkî aan op de eenvoud van de melodieën in het Geneefse Psalmboek. Een muzikale bezinning op het Boek der Psalmen doet op eenvoudige, volkomen vanzelfsprekende wijze de aanvankelijk aan elkaar tegengesteld lijkende werelden van Islam en Christendom samensmelten. Een transculturele prestatie zonder weerga. Deze tekst is gebaseerd op bijdragen van Vladimir Ivanoff, artistiek leider van Sarband en Judith Haug, dramaturg van Sarband Voetnoten: 1) De meeste psalmen worden aan Koning David toegekend (1000-960 v.Chr.); andere psalmen aan de tijd vóór de Babylonische ballingschap (587-538 v. Chr.) 2) Acem Ilâhî, Mevc-i Deryâ Pesrev en Acem Peşrevi worden in Sacred Bridges uitgevoerd. 3) Kenmerkend voor het Makam-systeem is de snelle maatwisseling b.v. 7/4, 4/4, 2/4. Het octaaf is door gebruik van kwarttonen in 53 tonen verdeeld. historie.pdf |
||
|
Informatie op het internet: Sarband Sacred Bridges Stephen Connolly Basilius College Scherzando |
||
|
||
